در سيستم كيفري ايران فرآيند بررسي يك پرونده‌ كيفري از دادسرا شروع مي‌شود. دادسرا نهادي است كه تحقيق و بررسي در حيطه‌ اختيارات آن مي‌باشد. دادسرا مي‌تواند در همين راستا قرارهاي مختلفي صادر كند يكي از اين قرارهاي صادره شده نيابت قضايي مي‌باشد. در اين مطلب به بررسي نيابت قضايي در امور كيفري مي‌پردازيم.

نيابت قضايي در امور كيفري

از نظر لغوي نيابت به معناي واگذاري به ديگري و جانشين نمودن مي‌باشد. از نظر اصطلاحي نيابت قضايي به حالتي گفته مي‌شود كه يك مرجع قضايي به مرجع قضايي ديگري درخواست مي‌دهد كه در مورد پرونده در حوزه‌ خود تحقيقاتي را انجام دهد.

در قانون آيين دادرسي كيفري ماده‌ 119 به تعريف و شرايط نيابت قضايي پرداخته است. بر اساس اين ماده زماني كه دادسرا نياز به تحقيق در يك حوزه‌ قضايي ديگر دارد و يا به طور كلي هر اقدام ديگري خارج از حوزه‌ قضايي محل ماموريت بازپرس لازم شود، مي‌تواند به بازپرس محل ديگر نيابت بدهد و تقاضا نمايد تا تحقيق و بررسي در مورد موضوع را انجام دهد.

به طور مثال جرمي در استان همدان رخ مي‌دهد. اما شاهد اصلي در استان تهران سكونت دارد و امكان حضور در استان همدان را ندارد در اين صورت بازپرس همدان به بازپرس تهران نيابت مي‌دهد تا اظهارات شاهد را ثبت نمايد. زيرا قطعا بازپرس نمي‌تواند براي هر موضوع به حوزه‌ قضايي ديگر شخصا مراجعه نمايد و در واقع براي تسريع در روند پرونده از بازپرس حوزه‌ قضايي ديگر كمك مي‌گيرد.

موارد اعطاي نيابت قضايي در امور كيفري

بر اساس مواد قانوني فقط در برخي از موارد مي‌توان نيابت قضايي داد. اين موارد در ماده‌ 119 قانون آيين دادرسي كيفري مطرح شده است كه شامل:

1/ تحقيق از متهم.

2/ شنيدن شهادت شهود و مطلعان.

3/ معاينه‌ محل.

4/ بازرسي از اماكن و اشيا، جمع آوري آلات جرم.

5/ هر گونه اقدام ديگري كه بايد در خارج از حوزه‌ قضايي صورت بگيرد.

چگونگي اعطاي نيابت قضايي در امور كيفري

هر زمان كه نياز به بررسي و تحقيقات در خارج از حوزه‌ ماموريت باشد بازپرس قرار نيابت قضايي صادر مي‌كند. بازپرس موظف است تا اصل يا كپي اوراق مورد نياز و همچنين موارد لازم براي پرونده را براي بازپرس محل مورد نظر بفرستد. بازپرس موظف است در طي نامه‌‌اي‌ به شكل دقيق موضوع و حدود نيابت قضايي را تعيين نمايد. بازپرس مي‌تواند در مورد بخشي يا تمام موضوع مدنظر نيابت بدهد. 

در حوزه قضايي هر بخش فقط رئيس يا دادرس علي البدل دادگاه مي‌تواند نيابت قضايي را اعطا كند.

بازپرس در حدودي كه به او نيابت داده شده اقدامات لازمه را انجام مي‌دهد اوراق را تنظيم مي‌كند و گزارش خود در رابطه با موضوع نيابت را تهيه نموده سپس به همراه مدارك و مستندات جمع آوري شده براي بازپرس نيابت دهنده ارسال مي‌كند.

موارد عدم امكان اعطاي نيابت قضايي

در سه مورد زير امكان اعطاي نيابت قضايي وجود ندارد. بر اساس تبصره‌ 2 ماده‌ 119 قانون آيين دادرسي كيفري موارد زير در صورتي كه مستند صدور راي باشند استماع آن توسط قاضي صادر كننده راي الزامي است و نمي‌توان نيابت قضايي داد:

1/ اقرار متهم.

2/ شهادت شهود.

3/ شهادت بر شهادت شهود.

در صورتي كه حضور خود بازپرس در حوزه‌ قضايي ديگر ضروري باشد مي‌تواند با استدلال به دادستان اظهار كند و با كسب نظر موافق او در حوزه‌ قضايي ديگر حاضر مي‌شود و با هماهنگي با او و تحت نظر دادستان محل، ماموريت خود را انجام مي‌دهد. ضابطان موظف هستند تا با بازپرس همكاري نمايند.

اعطاي نيابت قضايي مجدد

در صورتي كه نياز به نيابت مجدد باشد بازپرس مي‌تواند اين كار را بكند. يعني بازپرسي كه به او نيابت داده شده است، نياز دارد كه براي اجراي تمام يا بخشي از مفاد نيابت به بازپرس ديگري در يك حوزه‌ ديگر نيابت اعطا كند.

بر اساس ماده 119 قانون آيين دادرسي كيفري بازپرس دوم كه به او نيابت داده شده است اوراق مورد نياز براي انجام تحقيقات را به بازپرس ديگر ارسال مي‌كند و موظف است كه مراتب را به اطلاع بازپرس نيابت دهنده برساند.

به طور مثال پرونده‌ قتلي در استان تهران مطرح مي‌شود، آلت جرم در استان شيراز يافت شده است. بازپرس تهران به بازپرس شيراز نيابت مي‌دهد براي بررسي آلت جرم. از طرفي بازپرس شيراز براي انجام تحقيقات خود نياز به كمك بازپرس اصفهان دارد. در اين صورت بازپرس شيراز مي‌تواند يك نيابت قضايي بدهد و بايد اين موضوع را به بازپرس تهران كه نيابت اوليه را به او داده است اطلاع دهد.

قرار تامين در نيابت قضايي

بر اساس ماده‌ 120 قانون آيين دادرسي كيفري در صورتي كه روند پرونده به شكلي باشد كه نياز به صدور تامين باشد بازپرس نيابت دهنده مي‌تواند همراه با نيابت قضايي نوع تامين را معين كند يا اينكه به بازپرس اختيار دهد تا طبق نظر خود نوع آن را تعيين نمايد و اخذ نمايد.

همچنين در مواردي كه بازپرسي كه به او نيابت داده است با توجه به دفاع متهم و ادله‌ موجود احساس نمايد كه تامين تعيين شده مناسب نيست و يا اينكه تاميني براي متهم مشخص نشده باشد با نظر خود تامين مناسب تعيين مي‌كند.

بر اساس ماده 121 قانون آيين دادرسي كيفري اگر تامين تعيين شده سبب بازداشت متهم گردد پرونده براي دادستان محل اجراي نيابت فرستاده مي‌شود تا در مورد اين تامين نظر خود را اعلام نمايد.

اگر متهم نسبت به اين قرار اعتراض داشته باشد دادگاه صالح محل اجراي نيابت رسيدگي مي‌كند.

سوالات متداول

نيابت قضايي چيست ؟

نيابت دادن به معناي اين است كه يك مرجع قضايي براي انجام يك امر نياز به همكاري مرجع ديگري داشته باشد و از او تقاضا نمايد تا كمك كند كه در مطلب به تفصيل توضيح داده شده است.

در چه مواردي نيابت قضايي داده مي‌شود ؟

در مواردي كه بازپرس نياز دارد در محلي خارج از حوزه‌ قضايي خود فعاليت نمايد مي‌تواند به جاي حضور نيابت قضايي بدهد كه در مطلب به تفصيل توضيح داده شده است.

چگونه به حوزه‌ قضايي ديگر نيابت داده مي‌شود ؟

بازپرس در طي يك نامه موضوع نيابت و حدود آن را براي بازپرس حوزه قضايي ارسال مي‌نمايد و به او نيابت مي‌دهد كه در مطلب به تفصيل توضيح داده شده است.

براي دريافت پاسخ سوالات خود و مشاوره حقوقي در مورد نيابت قضايي در امور كيفري مي‌توانيد از خدمات مشاوره آنلاين و تلفني وكيل دات كام بهره ببريد.

براي دريافت اطلاعات بيشتر در خصوص نيابت قضايي در امور كيفري، به كانال تلگرام حقوقي وكيل دات كام مراجعه نماييد. كارشناسان مركز مشاوره حقوقي وكيل دات كام نيز آماده‌اند تا با ارائه خدماتي در زمينه مشاوره حقوقي تلفني وكيل دات كام به سوالات شما عزيزان پيرامون نيابت قضايي در امور كيفري پاسخ دهند.